TEUS

                                                               (Noot: Dit lange verhaal mondt uit in een familiekroniek)

Het is altijd weer een verrassing wat je op je weg tegen komt als je historische plekken bezoekt. Vaak komt dat ook omdat je na een bezoek aan een stad, gebouw of gebied de achtergronden probeert te achterhalen of om leuke wetenswaardigheden te kennen.

In Brielle werden we meer bekend met de persoon Willem Lumey. En omdat in IJmuiden een straat naar deze figuur is genoemd verdiende hij meer aandacht. Toen we meer over deze figuur te weten kwamen schrokken we best wel. In feite heeft de gemeente Velsen een straat genoemd naar een grote misdadiger.

De overgrootvader van Willem Lumey was Willem van der Marck, deze man liet die in 1482 de prins-bisschop van Luik vermoorden zodat zijn zoon deze functie kon overnemen.

Willem Lumey had een aardje naar zijn overgrootvaartje. Zijn acties tijdens de Tachtigjarige Oorlog kenmerkten zich door afpersing, geweld en moord. Zo mishandelde hij de nonnen van het klooster van Hoei, een plaatsje bij de samenvloeiing van de Maas, de Hoyoux en de Mehaigne in de huidige provincie Luik. Zijn gewelddadigheid kende geen grenzen: hij liet bijvoorbeeld een monnik voortslepen door hem aan de staart van een paard te laten binden. Een ander voorbeeld is de moord op de geestelijken uit Gorkum. Zeventien priesters en twee broeders werden mishandeld en opgehangen. Eerder waren al enkele geestelijken op de Grote Markt in Den Briel verbrand. Deze katholieken kwamen als de martelaren van Gorkum in de geschiedenisboeken. Ook bij de Inname van Schoonhoven op 20 oktober 1572 liet Lumey zich door wraaklust leiden. In Schoonhoven werden twee monniken vermoord. Gelukkig overleed Willem Lumey in 1578. Zijn dood is ook met mysterie omgeven. Hij zou zijn omgekomen door de beet van een hond, maar men neemt nu aan dat hij werd vergiftigd. Lumey was gelukkig ongehuwd gebleven. Hij werd op 8 mei 1578 door zijn broer begraven in zijn geboorteplaats Lummen, in de huidige Belgische provincie Limburg. 

Dan denk je wat heeft dit in Godsnaam met Teus te maken. Maar dat is nou het bijzondere als je van plaats naar plaats reist en je verdiept in de geschiedenis, dan gaan diverse geschiedkundige zaken in elkaar overlopen. Teus komt namelijk in beeld door een beroemde schilder en een bekende musicus (met zijn vrouw). Maar eerst nog even een stukje betreffende Lumey die als “held” van de Geuzen Willem van Oranje zogenaamd steunde in zijn strijd tegen de Spanjaarden. Deze Willem van Oranje, onze “vader des vaderlands” , speelde de hoofdrol in de genoemde 80-jarige oorlog.

Hij (Willem) was vier keer getrouwd en had daarbij ook nog wat affaires waar één of meer kinderen uit voort kwamen. Zijn tweede vrouw, Anna van Saksen, had ook een affaire, namelijk met Jan Rubens. Willem, zelf niet vies van een scheve schaats, had daarom zijn echtgenote Anna van Saksen verstoten nadat aan het licht was gekomen dat zij overspel had gepleegd met genoemde Jan Rubens, de latere vader van de schilder Peter Paul Rubens.

Anna werd krankzinnig verklaard en mocht haar kinderen nooit meer zien. Zij werd onder curatele van haar eigen familie geplaatst, kreeg streng huisarrest in kasteel Beilstein in het Westerwald en stierf op 18 december 1577. Jan Rubens werd gevangen gezet op de Dillenburg en kwam in 1573 vrij na betaling van een borgsom van 6000 taler en werd verbannen naar Siegen. Jan Rubens trouwde later met Maria Pypelinckx. Zij werden de ouders van Peter Paul Rubens. Hoewel dit stukje geschiedenis geen verband heeft met het vervolg, is het wel naar boven gekomen n.a.v. het onderzoek naar Lumey en het wel en wee van de Staatse legers.

                                                                                        Peter Paul Rubens

Het is namelijk zo, dat als je je verdiept in al wat je onderweg tegenkomt, je een wirwar van informatie over je heen krijgt waarbij het begin van het verhaal nier meer correspondeert met het eind. De laatste halte in onze voorjaarsreis was Laren.

In het dorp “Laren” kwamen we Piet Mondriaan tegen.

Van Doesburg, Van der Leck en Mondriaan vormden in 1916 de Stijlgroep. Piet Mondriaan woonde toen in Laren. In januari 1915 ging Mondriaan wonen op de Oude Naarderweg 12 in het pension van Catharine Hannaert.

In juli 1915 verhuisde Piet Mondriaan vanuit pension De Linden naar de boerderij van Anthonis (Teus) van den Brink. Daar woonde op dat moment al componist Jakob van Domselaer samen met zijn verloofde Maaike Middelkoop. Ze deelden met elkaar de zolderetage die verdeeld was in twee kleine kamers, slechts gescheiden door een wandje dat zo dun was dat ze ’s morgens de geur van Mondriaans sigaretten en koffie konden opsnuiven alsof zij in dezelfde ruimte waren. In februari 1916 ontmoet Mondriaan in deze woning voor het eerst Theo van Doesburg en begint ook met hem een intellectuele uitwisseling.

                                                      Theo van Doesburg

Allen woonden dus in het huis van Teus van den Brink. Zijn vrouw, Jansje de Boer, hielp Maaike Middelkoop regelmatig met het eten bereiden omdat Maaike (nog) niet kon koken. Als Maaike zelf ging koken deed ze dat op een petroleumstelletje dat op zolder onder de rieten kap stond. Af en toe maakte Jansje de Boer voor Maaike, Jacob en Piet bruine bonen die veel lof oogstten van deze pensiongasten. Ook gaf Jansje adressen door waar Maaike en de mannen bij boeren uit de omgeving konden eten. Ze hadden weinig geld en af en toe wisten Jacob en Maaike wat geld te verdienen door het geven van pianolessen.

Het bijzondere van Teus van den Brink en Jansje (Johanna) de Boer is dat zij de opa en oma van Jos (Johanna) zijn!

Dat was ook de reden dat wij in Laren de boerderij van de familie van den Brink bezochten en daardoor het een en ander hebben ontdekt. Deze boerderij is in het jaar 2000 volledig afgebrand en door de kleinzonen van Teus in 2005 weer opnieuw opgebouwd.

Het adres de Groene Gerritsweg nummer 17 heette vroeger de Pijlsteeg. Hier woonde destijds boer Gerrit.

                                               De boerderij van Teus en Jansje

Boer Gerrit had de bijnaam van ‘Borde Gerrit’, die bijnaam had hij te danken aan zijn optreden als hij in de avond mensen op bezoek kreeg waarvan hij niet gediend was. In die tijd was het bij de boerenbevolking de vaste gewoonte vóór het te bedde gaan zich tegoed te doen aan een paar borden pap. Als dan in de avond de borden op tafel kwamen, hield dit tevens in dat er een eind aan de visite was gekomen. Het was een ongeschreven wet die door iedere Laarder als normaal werd aanvaard. En daar maakte deze Gerrit, wanneer hij bezoek kwijt wilde, soms al te graag gebruik van door zijn vrouw toe te roepen: ‘Griet, zet de borden op tafel’ waardoor de visite begreep dat ze konden vertrekken. Zo verkreeg deze boer de naam, ‘Borde Gerrit’. Door zijn ongemanierde optreden ging hij bij velen over de tong en dan zei men; ‘Oh, dee greune is neit wijzer!’ Met groene werd bedoeld: ‘Die halve zachte’. Oftewel hij heeft ze niet allemaal op een rijtje. En zodoende heet deze straat momenteel de Groene Gerritsweg.

Piet Mondriaan woonde in oorlogstijd (WO1) bij Teus en Jansje. Nederland was op dat moment neutraal. Tijdens de tweede wereldoorlog waren de van den Brinken actief in het verzet.

Ene heer Baum, die tijdens de oorlog hun Duitse bovenbuurman was (hij woonde in het deel waar ook Mondriaan gewoond heeft), heeft de van den Brinken menigmaal gewaarschuwd ivm hun activiteiten en vertelde later dat door hem, Teus nog leefde. Want één keer liep het aardig mis. Er waren wapens in de hooiberg van de boerderij van Teus verstopt en dat werd ontdekt.

Crelis van Nel (de vader van Teus) was overleden en de familie kwam lopend van het St. Janskerkhof naar de begrafenis. Ze werden opgewacht door de Duitsers en vader Teus en zoon Henk konden niet snel genoeg wegkomen, de anderen gelukkig wel. Ze werden op transport gezet en naar de Euterpestraat in Amsterdam vervoerd. Een van de bewakers op de trein heeft door toedoen van de heer Baum aan Teus en Henk verteld waar de trein langzaam zou rijden en Teus en Henk zijn er toen uitgesprongen. Ze zijn naar de familie Lefeber op de Ruysdaelstraat gelopen (een zoon, Toon, is later met Jo Lefeber getrouwd) en die hebben ervoor gezorgd dat ze in de bakken van twee transportfietsen weer naar Laren vervoerd werden. Moet een benauwd tochtje geweest zijn!

                                  De baby op de arm van Jansje de Boer is Jos d’r moeder

Voor de Tweede Wereldoorlog had Teus van den Brink besloten zijn boerderij op te geven en zijn geluk te beproeven in de kolen- en oliehandel. Hij had 4 dochters (waarvan Greet, de moeder van Jos, met een kolenboer in IJmuiden trouwde) en 5 zonen. Henk werd rietdekker en de overige 4 werden kolenboer.

In die tijd was een rijbewijs snel gehaald, je moest wel 14 jaar zijn. Het Laarderhoogt oprijden zonder horten en stoten was belangrijk, keren als je bovenop was en dan weer naar beneden rijden moest je ook onder de knie hebben, lukte dat allemaal dan was je de gelukkige bezitter van het roze papiertje. In het begin werden de kolen nog met paard en wagen rondgebracht. De kolen kwamen per trein aan in Hilversum en dan moesten de wagons geleegd worden.

Op de Groene Gerritsweg was voldoende ruimte, (het terrein liep door tot de Jagersweg) en daar werden de kolen op hopen gegooid met behulp van een lopende band. Het gruis werd eruit gezeefd door een schud machine. Dat was zwaar en stoffig werk. 

Cor van den Brink, de oudste, trouwde in mei 1940 met Gijsje Calis. Cor was echter als dienstplichtig militair op de Grebbeberg gelegerd en het huwelijk kon niet doorgaan. De communicatie was gebrekkig in die tijd en in de consternatie vergat men de pastoor te waarschuwen. Die stond in vol ornaat te wachten op het bruidspaar, dat niet op kwam opdagen. Gelukkig zijn ze een paar weken later alsnog in het huwelijk kunnen treden.

En zo komt deze zig-zag-geschiedenis ten einde. Van Brielle met de zogenoemde bevrijders naar onze vader des vaderlands en via de scheve schaats naar de kunstenaars, waarbij Piet Mondriaan op de zolder bij Teus belandde.

Tenslotte blijft er één prangende vraag over: Hebben Teus en Jansje ooit een schilderij van Piet Mondriaan gekregen?

Immers af en toe had Mondriaan erg arme dagen waardoor hij niet met geld de huur kon opbrengen.